Hoofdstuk 4 Bewust Verlichten
Waarom verlichten?
Mensen verblijven en verplaatsen zich in de openbare ruimte. Dit doen ze overdag maar ook als het donker is. Omdat ze er wonen, werken of op bezoek zijn. Licht heeft daarbij verschillende functies. Het kan een bijdrage leveren aan:
- veiligheid in het verkeer
- het gevoel van veiligheid
- de sfeer en de gezelligheid
- het comfort
- attentiewaarde/reclame
Er wordt veel gesproken over de kwaliteit van de leefomgeving. Hierbij wordt vaak naar de omgeving overdag gekeken, men is zich weinig bewust van de omgeving in de avond en de nacht. Klik hier voor een introductie op licht in de openbare ruimte en hier voor het beleid van de gemeente specifiek voor de openbare verlichting.
De fysieke leefomgeving wordt in de avond en nacht bepaald door de kleur van het licht, hoe fel het is en hoe het armatuur eruit ziet waar de lamp in zit. De gebouwen, wegen en groenvoorziening zijn medebepalend voor hoe de (openbare) ruimte ervaren wordt.
Foto: dorpsrandzône in de avond en nacht (noordelijke dorpsrand van Zuidhorn)
Impact op de omgeving
Sinds de uitvinding van de elektriciteit is de hoeveelheid kunstlicht in hoog tempo gegroeid. In de hele wereld, maar zeker ook in Nederland. Dit heeft naast positieve ook negatieve effecten. Sommige nadelen spelen altijd, andere zijn afhankelijk van de omgeving.
Enkele negatieve effecten zijn:
- verlichting kost energie, dit is slecht voor de portemonnee en voor het milieu
- overlast voor omwonenden en/of weggebruikers door verblinding en/of teveel licht
- verstoring van het landschap door felle lampen en/of lichtkoepels boven de horizon
- verstoring van flora en fauna (bioritme en de aantrekking/afstoting van nachtdieren)
- mogelijke gezondheidsklachten bij mensen (o.a. verstoorde melatonineproductie)
- vermindering van het aantal zichtbare sterren
Foto: De sluizen in het Van Starkenborghkanaal bij Gaarkeuken zijn in de nacht een opvallende verschijning ondanks de goed naar beneden gerichte verlichting. De blauwwitte kleur van de LED lampen en de grote hoeveelheid licht zorgen voor een zeer verlicht gebied in het donkere landschap.
Foto: Nachtdieren worden ernstig in hun bioritme verstoord wanneer er ’s nachts veel licht is.
Kaart: De hemelhelderheidskaart van Groningen geeft aan hoe donker of hoe licht de hemel is. Waar de kaart een donkere kleur geeft, is de hemel relatief donker, en zijn er veel sterren waar te nemen op een heldere nacht. Waar de kaart een hele lichte kleur aangeeft, zijn slechts tientallen sterren zichtbaar op een heldere nacht.
Donker waar mogelijk, Licht waar nodig
De gemeente Westerkwartier kiest voor Bewust Verlichten. Zij streeft ernaar de voordelen van verlichting te benutten en tegelijk de nadelen zoveel mogelijk te beperken. De visie is ′Donker waar mogelijk, Licht waar nodig′ (zie: hoofdstuk 2 Beleid openbare verlichting).
Foto′s lichthinder: een schuin geplaatste felle lamp in het donker kan de weggebruiker afleiden (links: nabij de Houtwal in Marum). Sportverlichting is in de omgeving goed te zien en kan de weggebruiker afleiden (rechts: A.S. Talmalaan, Marum)
Oproep aan burgers en bedrijven
De gemeente vraagt haar burgers en bedrijven (inclusief winkels) om hetzelfde te doen voor hun eigen verlichting in de buitenruimte. Bij bewust verlichten stel je jezelf de volgende vijf vragen:
- Moet ik hier wel een lamp plaatsen of kan het ook zonder licht?
- Als er echt licht nodig is: hoe sterk moet de lamp zijn? Oftewel: moet het een hoog wattage zijn, of kan het ook een lamp zijn met weinig Watt?
- Hoe laat ik het licht zoveel mogelijk stralen op wat er verlicht moet worden? Daarmee voorkom ik onnodige lichthinder en lichtvervuiling.
- Is het nodig dat de lamp steeds op volle sterkte brandt? Kan hij gedimd worden?
- Op welke momenten is het licht nodig? Kan ik het na een bepaald tijdstip uitdoen?
Foto: het komt voor dat bewoners de verlichting zelf afschermen als ze hinder ervaren.