Armaturen en duurzaamheid

Streefbeeld van de gemeente

Een nieuw armatuur past bij de omgeving zowel qua vormgeving (overdag) als qua richting waarop het licht straalt (in de avond en nacht). Daarbij wordt een balans gevonden tussen enerzijds standaardisering en anderzijds maatwerk per locatie. Armaturen zijn duurzaam in de fase van productie, gebruik en hergebruik.

Wat is een armatuur

Het armatuur beschermt de lichtbron en moet daarom water- en stofdicht en slagvast zijn. Belangrijk zijn de spiegels die het licht met een bepaalde verspreiding op straat richten. Armaturen gaan zo’n 20 jaar mee (bij goed onderhoud vaak langer) en moeten regelmatig schoongemaakt worden. Nieuwe armaturen hebben een hogere levensverwachting.  

Vormgeving armaturen - beeldkwaliteit overdag

Bij daglicht is de vormgeving medebepalend voor de ruimtelijke kwaliteit van de omgeving. Om die reden kiest de gemeente in sommige gebieden speciale lantaarnpalen en armaturen. Bekend zijn de armaturen op lantaarnpalen met antieke uitstraling in de kleinere dorpskernen. De centrumgebieden van Marum en Grootegast hebben juist modernere verlichting (zie ook lantaarnpalen). De gemeente Westerkwartier kiest in principe voor ′sober en doelmatig′. 

Bij ruimtelijke projecten is de afstemming tussen projectontwikkelaars, planologen, architecten enerzijds en de deskundigen voor beheerders openbare verlichting anderzijds van groot belang. Daarmee wordt de beeldkwaliteit zowel bij daglicht als in de avond en nacht zo goed als mogelijk gewaarborgd.

Foto′s: in sommige kleinere kernen staan armaturen met een nostalgische uitstraling zoals links (Kerkstraat Niehove) en rechts (Hofstraat Aduard)

Foto′s: moderne rondstralers in grotere kernen zoals links in Grootegast en middelste foto in Marum, de rechter in Zuidhorn. 

Beeldkwaliteit in de avond en nacht

In de avond en nacht valt niet zozeer het uiterlijk van de mast en het armatuur op. Wel valt het licht op dat eruit straalt. Welke kleur heeft het, hoe fel is het en welke kant straalt het op? De vorm van het armatuur is vaak niet te zien door de felheid van het licht. In het armatuur richten de spiegels het licht de gewenste kant op. De keuze van het armatuur bepaalt hoeveel lichthinder en lichtvervuiling er optreedt. 

Rondstraler of vlak armatuur

In woon- en centrumgebieden maar ook langs doorgaande wegen van kleinere kernen wordt al tientallen jaren gekozen voor rondstralende armaturen omdat zij een mooi sfeerbeeld geven en licht in alle hoeken stralen. Een nadeel is echter dat deze armaturen lichthinder kunnen geven in woon/slaapkamers en dat ze van grote afstand zichtbaar zijn als ze op de dorpsrandzône toegepast worden. De gemeente maakt daarom per locatie een afweging. In de toekomst zullen er geen rondstralers worden geplaatst wanneer verlichting vanaf het open landschap zichtbaar is. De trend is om ook in woonstraten armaturen te kiezen die het licht goed richten en minimale hinder gevel op de gevel. De vormgeving verandert naar steeds plattere armaturen met alleen de noodzakelijke zijwaartse uitstraling.

Foto′s: oudere rondstralers verlichten veel van de omgeving waarbij de gevel soms wordt meeverlicht (links: De Omloop, Oldehove, midden: Hoofdstraat, Kommerzijl, rechts: Esdoornstraat, Grootegast)

Foto: Soms is afplakken een goede optie in geval van hinder op de gevel

Welk armatuur staat waar?

De gemeente kiest voor ′eenduidig waar mogelijk, afwijken waar nodig′. Zij plaatst zoveel mogelijk uniforme armaturen op dezelfde typen weg. Dit is makkelijk voor het onderhoud, herkenbaar voor de weggebruiker (met name overdag) en verlaagt de kosten. De stand van de spiegels varieert wel want dat hangt af van hoe ver de masten uit elkaar staan, hoe breed de weg is, en in hoeverre de stoep of het fietspad ′achter’ de lantaarnpaal meeverlicht moeten worden. 

Afwijkingen zijn mogelijk om verkeerskundige redenen of om redenen van het versterken van de ruimtelijke kwaliteit zowel overdag als in de avond en de nacht. 

De foto′s tonen diverse armaturen die in 2015 veel op straat te zien zijn. Daarbij gaat het om de vormgeving en dus het type armatuur (en niet om de fabrikant van specifiek dit getoonde armatuur). 

Foto′s: links de reguliere rondstraler in woonwijken (erftoegangswegen), midden: in bredere woonstraten, langs gebiedsontsluitingswegen en in het buitengebied staan nog veel oudere ′kofferarmaturen′ (midden), rechts: vlakke nieuwe armaturen krijgen steeds meer de voorkeur omdat ze zo min mogelijk de omgeving aanstralen. 

Techniek: Conventioneel versus LED

Met conventionele verlichting wordt vrijwel alle verlichting bedoeld behalve LED. De lamp in deze armaturen wordt verschillende keren vervangen tijdens de levensduur van het armatuur.

Bij nieuwe typen verlichting (zoals LED) vormen het armatuur en de lichtbron vaak één geheel en is het aantal branduren zeer hoog. Doordat er tussentijds geen lampen vervangen hoeven te worden, zijn de onderhoudskosten lager, hoewel schoonmaak nodig blijft.

Foto links: sterk naar beneden gericht licht met behulp van conventionele (PLL) lampen waardoor alleen de hoofdrijbaan en stoep worden verlicht (Capellastraat, Zuidhorn) 

Foto rechts: conventionele ′koffer′ armaturen op bedrijventerrein Leeksterhout stralen minder goed gericht, je ziet ze van grote afstand (Kapteynlaan, Leek)

Onderhoud en vervanging

De gemeente houdt haar armaturen zo goed mogelijk bij. Er is geen sprake van grote achterstanden.

Het vervangen van lampen gebeurt nu nog in een groepsremplace, dat wil zeggen dat alle lampen tegelijk worden vervangen in een bepaald gebied. Hierdoor zijn de kosten van vervanging van te voren bekend. Belangrijk is een goede balans te vinden tussen de hoeveelheid vervangingen en het percentage van vroegrijdige uitval.

Foto′s: in Leek is gekozen voor een grootschalige vervanging naar LED in vele woonstraten tegelijk. Op basis van een pilot hebben inwoners gekozen voor deze twee armaturen. Links een rondstraler voor de kleinere woonstraten en voor pleinen. Rechts een vlak functioneel armatuur voor de meer doorgaande (woon)straten.

Duurzaam materiaalgebruik

De gemeente vindt materiaalgebruik een belangrijk aandachtspunt. Bij het beoordelen van de duurzaamheid van armaturen én lantaarnpalen wordt naar de gehele cyclus gekeken van winning, productie, gebruik, verwijderen en hergebruik en recylcing van materialen. 

Afspraken worden gemaakt met de leveranciers over duurzaamheid. Hierbij worden ook erkende inzamelaars en verwerkers betrokken zodat defecte of afgeschreven lampen milieuvriendelijk worden verwerkt.

De gemeente denkt vooraf na over welke milieuvriendelijke oppervlaktebescherming en schoonmaak mogelijk is.

Foto links: schoonmaak of vervanging van een armatuur

Foto rechts: grondspots geven sfeer aan een gebied maar gaan relatief snel kapot (De Dam, Leek)